BÀN VỀ BẤT ỔN TRONG ĐỀ THI VÀ ĐÁP ÁN MÔN NGỮ VĂN ...

        CÓ NHIỀU BẤT ỔN CẦN BÀN TRONG ĐỀ THI VÀ ĐÁP ÁN
        MÔN NGỮ VĂN, KÌ THI TUYỂN SINH VÀO LỚP 10 PTTH

        NĂM HỌC 2008-2009 CỦA SỞ GD-ĐT QUẢNG NAM

                                                                 Huỳnh Văn Cát

            

            Nhìn chung đề thi môn Ngữ Văn, kì thi tuyển sinh vào lớp 10 THPT năm học 2008-2009 của SGD-ĐT tỉnh Quảng Nam tổ chức ngày 15/6/2009 đã qua sát với chương trình, phù hợp với trình độ học sinh. Có thể nói đây là một đề thi khá hay, nhưng vẫn còn một số điều bất ổn cần trao đổi.

1.      Chiền chiện có phải là từ láy không?

            Trích nguyên văn câu 5, phần trắc nghiệm: “Trong bài thơ Mùa Xuân Nho Nhỏ (Thanh Hải), từ nào không phải là từ láy?

            a. Long lanh     b. Hối hả     c. Xôn xao       d. Chiền chiện”

            Câu hỏi trên khá phức tạp đối với các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học Tiếng Viêt hiện đại. Bởi vì họ đưa ra nhiều quan điểm khác nhau. Theo cách hiểu của Việt ngữ học hiện đại mà giáo sư Hoàng Tuệ là người đại diện thì chiền chiện, ba ba, đu đủ, thuồng luồng... là từ láy. Bởi vì theo quan điểm của họ “từ láy là từ phức có sự hòa phối âm thanh”. Nhưng theo Đỗ Hữu Châu thì các từ trên không phải là từ láy. Vì theo theo nhà ngôn ngữ học này: từ láy phải có hai đặc tính: Phải có hình vị gốc có nghĩa và có sự hòa phối âm thanh.

            Theo quan niện của Bộ giáo dục và đào tạo Việt Nam : “ Đứng trước tình hình chưa có sự nhất trí giữa các nhà khoa học, giải pháp cuả  sgk Ngừ văn là một mặt thừa nhận quan niệm rộng về từ láy đã được trình bày ở định nghĩa về từ láy ở sgk ngữ văn 6, bao gồm cả từ láy có tiếng gốc có nghĩa và từ láy không có tiếng gốc có nghĩa, đồng thời khi trình bày nghĩa của từ láy có chú trọng nhiều hơn đến từ láy có tiếng gốc có nghĩa”. (Sách GV 7, tập 1, trang 49-50).

            Dựa vào sgk thì đây là một câu hỏi khá đơn giản đối với thí sinh. Chiền chiện là một từ láy, vì chiền + chiện = chiền chiện, hai tiếng “chiền” và “chiện” đều không có nghĩa kết hơp lại với nhau do sự hòa phối âm thanh tạo ra từ “chiền chiện” chỉ một loài chim nhỏ hơn chim sẻ sống ở đồng ruộng hay bãi quang đãng, khi hót vút lên cao nên tiếng hót vang xa. Và trong Từ điển từ láy tiếng Việt của Hoàng Văn Hành cũng ghi rõ các danh từ chỉ loài vật như: chiền chiện, chích chòe, ba ba, thuồng luồng, chào mào … đều là những từ láy.

            Như vậy bốn từ: long lanh, hối hả, xôn xao, chiền chiện đều là từ láy. Thế thì câu trắc nghiệm trên không có đáp án. Nói theo ngôn ngữ toán học thì đây là một phương trình vô nghiệm.

    

            2.Từ vai (áo) chuyển nghĩa theo phương thức nào? ẩn dụ hay hoán dụ?

            Trích nguyên văn câu 1a phần tự luận:

                   “Áo anh rách vai

                     Quần tôi có vài mảnh vá

                     Miệng cười buốt giá

                     Chân không giày

                     Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”

                                ( Trích bài thơ “ Đồng Chí” của Chính Hữu)

a. Trong các từ vai, miệng, chân, tay ở đoạn thơ trên, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển? Nghĩa chuyển đó được hình thành theo phương thức ẩn dụ hay hoán dụ?

            Đây là một câu hỏi thuộc dạng nhận biết khá hay. Nếu thí sinh không phân biệt được ẩn dụ và hoán dụ ngôn ngữ học (phát triển từ vựng) với ẩn dụ và hoán dụ tu từ học (ẩn dụ lời nói- nhằm làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt), thì khó có câu trả lời đúng.

           Bởi vì “ Điều quan trọng cần phân biệt là: tuy là hiện tượng gọi tên sự vật nầy, hiện tượng nầy bằng tên sự vật khác, hiện tượng khác có nét tương đồng (ẩn dụ) hoặc quan hệ tương cận (hoán dụ). Nhưng ẩn dụ tu từ và hoán dụ tu từ (các biện pháp tu từ) chỉ làm xuất hiện nghĩa lâm thời của từ ngữ, còn ẩn dụ từ vựng và hoán dụ từ vựng (các phương thức phát triển nghĩa của từ ngữ) làm cho từ ngữ có thêm nghĩa chuyển, nghĩa nầy được đông đảo người bản xứ thừa nhận. Vì thế có thể giải thích được trong từ điển” (sách giáo viên 9, tập 1, trang 54).

            Như vậy, muốn biết từ vai (áo) chuyển nghĩa theo phương thức nào thì ta phải đặt nghĩa của nó trong mối quan hệ với nghĩa chính vai (người) và các nghĩa chuyển khác.

             Vai (người) nghĩa chính: phần cơ thể nối liền hai cánh tay(hoặc hai chi trước của thú vật) với thân

           Vai với các nghĩa chuyển:

            Vai của con người là biểu tượng của  thứ bậc trên dưới trong quan hệ gia đình, họ hàng: vai chú, vai anh, vai cháu, vai con...

             Vai là bộ phận của áo, phần nối liền giữa hai tay áo với thân áo nằm chổ vai người.

           Vai là nhân vật trong kịch bản được diễn viên thể hiện trên sân khấu hoặc trong phim(vai chính, vai phụ).

            Nếu nghĩa chính và nghĩa chuyển quan hệ tương đồng thì nghĩa của từ đó chuyển theo phương thức ẩn dụ.

            Nếu nghĩa chính và nghĩa chuyển có quan hệ tương cận thì nghĩa của từ đó chuyển theo phương thức hoán dụ.

            Dựa vào qui luật nói trên thì từ vai( người) và từ vai áo có nét tương đồng: bộ phận nối kết giữa tay và thân. Do đó vai (áo) chuyển theo phương thức ẩn dụ. các từ vai(nhân vật) vai(anh, chị..) chuyển theo phương thức hoán dụ.

            Bài tập nầy có trong bài tổng kết từ vựng( sgk NV9 ttrang 158) và được sgv giải là hoán dụ. Đó là một lời giải sai.

            Vốn tính hiếu tri của một thầy giáo yêu nghề và có trách nhiệm chuyên môn, tôi trao đổi trực tiếp với anh Quang (SGD-ĐT QN) qua điện thoại. Anh Quang trả lời: từ chiền chiện không phải là từ láy vì đây là một danh từ.

            Nếu xét về phương thức cấu tạo từ TV (trừ các từ phiên âm có gốc Ấn Âu) thì chỉ có hai loại từ ghép và từ láy. Chẳng lẽ chiền chiện lại là từ ghép, bởi vì nó không phải là từ láy. Có thể khẳng định đó là một câu trắc nghiêm bất ổn, vì cả bốn từ: long lanh, hối hả, xôn xao, chiền chiện đều là từ láy.

            Từ vai chuyển nghĩa theo phương thức nào? Anh Quang khẳng định từ vai chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ với ba lí do:

            - Từ vai(áo) thay thế cho cả cái áo, nói rách vai là nói rách áo.

            - Sgv giải như vậy thì ta phaỉ theo sgv.

            - Mặt bằng chung của giáo viên hiện nay ai cũng dạy từ vai chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ.

            Tôi thấy lập luận của anh Quang không vững chắc, ba lí do trên không có sức thuyết phuc vì mấy lẽ sau đây:

            -Xét về  mặt khoa học thì đáp án không có cơ sở vững  chắc. Vì khi xác định một từ nào đó là từ láy hay từ ghép, ta dựa vào phương thức cấu tạo của từ đó (ghép hay láy) chứ không phải dựa vào từ loại (danh từ,động từ tính từ). Vì khi xét một từ nào đó chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ hay hoán dụ, ta dựa trên mối quan hệ giữa nghĩa chính và nghĩa chuyển của từ nhiều nghĩa( chỉ nhiều khái niệm). Các nghĩa đó được ghi trong từ điển Tiếng Việt, chớ không đặt nghĩa của từ đó trong mối quan hệ với người nói (giả dụ người nói có dụng ý dùng áo rách vai để nói thay cho cả chiếc áo rách đi nữa thì đó cũng chỉ là nghĩa phát sinh trong ngữ cảnh chứ không phaỉ là nghĩa chuyển, nghĩa phaí sinh từ nghĩa chính.

            Sgk cũng như sgv môn NV( các bậc học) hiện hành vẫn có những sai sót cần hiệu đính. Tôi xin đơn cử một trường hợp để làm bằng chứng: Câu 2 trang 86 NV9, tập 1- “thống kê những từ ghép là là tính từ, danh từ, động từ (gần xa, yến anh, chị em, tài tử, nô nức, dập dìu...). Đúng ra sgk phải thống kê những từ phức. Vì nô nức và dập dìu không phỉ là từ ghép.

           Tôi khẳng định sgv đã giải sai bài tập trong đề thi trên.  

            Không thể nói đa số giáo viên dạy theo cái sai của sgv gọi là mặt bằng chung. (Mà chưa chắc giáo viên dạy sai như sách một cách mù quáng).  Phần đông giáo viên dạy sai theo sách, phần đông học sinh làm bài sai như sách mà người ra đề cho là học sinh đó làm bài đúng và đạt điểm tối đa, trong khi một số ít giáo viên có bản lĩnh sư phạm dạy đúng, một số ít học sinh làm bài đúng thì bị điểm (0).

            Một cái đáp án sai thì không thể đánh giá chính xác, công bằng chất lượng học tập của thí sinh.

            Với trách nhiệm của một thầy giáo dạy NV đối với sự nghiệp giáo dục nước nhà, tôi thấy đề thi sai, đáp án sai có sự liên quan đến nhiều vấn đề quan trọng khác.

            Về mặt khoa học thì chân lí khách quan phải rạch ròi đúng sai, không thể có cái chân lí lập lờ đánh lận con đen theo ý kiến bầy đàn, theo ý chủ quan của người có quyền hạn chuyên môn.

            Về phía học trò, kì thi tuyển sinh vào lớp 10PTTH là một kì thi vô cùng quan trọng, kì thi quyết định số phận thí sinh học ở trường nào, chỉ cần chênh nhau 0,25đ, là thí sinh đó vào trường công lập., bán công hay tư thục.

           Do đó tôi đề nghị SGD-đT QN nên xem xét lại đề thi và đáp án trên.

      (Huỳnh Văn Cát - Giáo viên trường THCS Mĩ Hòa- Đại Lộc)

           Mùa thi năm 2009

TB

Văn bản trên đã được gởi SGD-ĐT QN,qua đường bưu điện, trước ngày triên khai đáp án ở các Hội đồng chấm thi của kì thi năm ấy. Đáp án không được điều chỉnh và đến nay tôi vẫn chưa có lời hồi đáp.

Nhân dịp cả nước sôi nổi bàn về giáo dục, tôi đăng bài này lên blog  để góp phần xây dựng.

Mời đọc bài liên quan: BẤM VÀO ĐÂY